Παλαιά ανδρικά μοναστήρια του νομού Ηρακλείου

Ιερά Μονή Αγκαράθου

Κυρία είσοδος της Μονής

Κοντά στον Σγουροκεφάλι και την Επισκοπή βρίσκεται η σπουδαία και ιστορική Ιερά Μονή Αγκαράθου, που είναι κτισμένη σε υψόμ. 380 μ. Η μονή διαθέτει ξενώνα, όπου μπορούν να διανυκτερεύσουν αρκετά άτομα.
Η ονομασία της μονής προέρχεται από τη λέξη Αγκάραθος, επειδή, κατά την παρά δοση, η παλιά εικόνα της Παναγίας που βρέθηκε κάτω από μια αγκαραθιά, στο σημείο που κτίστηκε αργότερα η εκκλησία. Η λέξη Αγκάραθος είναι προελληνική και δηλώνει ένα θάμνο που ταυτίζεται πιθανό με το φυτό φλομίς η θαμνώδης ή το φυτό θαλλωτή η κρατηφόρος.

Το καθολικό (άποψη από ΝΑ - διακρίνεται η ρογδιά που όπως λέγεται είχε μπολιαστεί στο φυτό αγκαραθιά στη ρίζα του οποίου βρέθηκε η εικόνα της Παναγίας) 

Για τη χρονολογία της ίδρυσης της μονής δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες. Αναφέρεται σε έγγραφα και βιβλία του 16ου αιώνα. Σε χειρόγραφα της Μαρκιανής Βι­ βλιοθήκης του 1532 υπάρχει η αφιέρωση: «Αυτή η βίβλος αφιερώθη εις την υπερα γίαν Θεοτόκον την επονομαζομένην Αγκάραθο». Μπροστά στο ιερό του ναού υπάρχει σήμερα μια ροδιά, που λέγεται ότι είναι η αρχική αγκαραθιά την οποία μπόλιασαν οι μοναχοί της εποχής, με αποτέλεσμα να μετατραπεί σε δένδρο. Το θαύμα αυτού του παρά φύσιν μπολιάσματος ίσως εξηγεί το γεγονός ότι οι μοναχοί κρατούν αναμμένο στον κορμό της ένα καντήλι.
Η Μονή Αγκαράθου υπήρξε σημαντικό πνευματικό κέντρο της Κρήτης κατά την Ενετοκρατία. Εκεί φοίτησαν επιστήμονες της εποχής, ενώ έγγραφα του 1559, που βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο Ιστορίας, αποδεικνύουν ότι η μονή διέθετε σημαντικότατη βιβλιοθήκη. Στην περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας, έπεσε σε παρακμή, καθώς οι Τούρκοι επέβαλαν βαριά φορολογία και απαγόρευσαν κάθε έργο για την επισκευή της. Την εποχή αυτή τα σημαντικότερα κειμήλια της μονής, καθώς και η εικόνα της Παναγίας φυγαδεύτηκαν στα Κύθηρα, από όπου κατάγονταν διάφοροι ηγούμενοι και πολλοί μοναχοί της Αγκαράθου. Εκεί παρέμειναν μέχρι το 1970, όταν οι αρχές των Κυθήρων παρέδωσαν στη μονή όσα από τα κειμήλιά της είχαν διασωθεί, μεταξύ των οποίων και την εικόνα που είχε ονομαστεί Παναγία Ορφανή όσο παρέμενε μακριά από το μοναστήρι. Σήμερα, η εικόνα κοσμεί το ιερό του ναού που είναι αφιερωμένος σε αυτήν.

Ο ναός του Αγίου Ραφαήλ έξω από το προαύλι τη Μονής

Μονή Επανωσήφη

Ιδρύθηκε γύρω στο 1590 από τον Παΐσιο, μοναχό της Μονής Απεζανών. Σύμφωνα με την παράδοση, σε όραμά του ο Αγιος Γεώργιος Τροπαιοφόρος του υπέδειξε το χώρο για την οικοδόμησή της και χάραξε τις διαστάσεις του ναού. Πρόκειται για ένα από τα σπουδαιότερα μοναστήρια της Κρήτης, με μεγάλη περιουσία και ενετική κρήνη με νερό φυσικής πηγής στον περίβολό του.
Η Μονή Επανωσήφη υπήρξε σημαντικό πνευματικό κέντρο επί Τουρκοκρατίας και διαδραμάτισε πρωτοποριακό ρόλο στις εξεγέρσεις κατά του οθωμανικού ζυγού, κατά τις οποίες καταστράφηκε για να ανακαινιστεί αργότερα. Σήμερα η μονή είναι ένας ευχάριστος και καλοδιατηρημένος χώρος με σημαντικά κειμήλια.

είσοδος

                                    το καθολικό

 

Άγαλμα του μακαριστού αρχιεπισκόπου Ευγενίου στο προαύλιο της Μονής.

Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννη Θεολόγου

Άποψη της Μονής εν έτει 2008

Το μοναστήρι βρίσκεται νοτιοανατολικά της Ανώπολης 20 χλμ.ανατολικά του Ηρακλείου, μέσα σε ένα καταπράσινο περιβάλλον. Είναι η τρίτη κατά τάξη Μονή της Αρχιεπισκοπής Κρήτης. Αρχικά ήταν μετόχι της Μονής του Αγίου Γεωργίου, που ιδρύθηκε το 1211 και βρισκόταν στην αριστερή όχθη του Αποσελέμη ποταμού και που ερειπωμένος πια κατεδαφίστηκε από τους Γερμανούς στα 1942. Λόγω των αλλεπάλληλων πειρατικών επιδρομών που ελάμβαναν χώρα τον 15ο και 16ο αι. οι μοναχοί την εγκατέλειψαν και εγκαταστάθηκαν γύρω στα 1690 στην τωρινή θέση όπου έγινε και η έδρα της Μονής επ' ονόματι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Στο μοναστήρι αυτό λειτουργούσε κρυφό σχολείο στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και έπαιξε σημαντικό ρόλο στις διάφορες επαναστάσεις κατά του τούρκικου ζυγού. Γι’  αυτό το λόγο οι Τούρκοι κατέστρεψαν τη μονή τον Ιούλιο του 1896 και θανάτωσαν 5 καλόγερους και 40 Κρήτες επαναστάτες. Λίγα χρόνια μετά, η μονή επανιδρύθηκε από τον Καλλίνικο Δασκαλάκη. Μέχρι το 1908 λειτούργησε εντός της Μονής το μοναδικό νόμιμο σχολείο της περιοχής όπου και δίδαξαν γνωστοί λόγιοι της εποχής όπως οι μετέπειτα μητροπολίτες Κρήτης Τίτος Ζωγραφίδης και Τιμόθεος Βενέρης. Σταμάτησε να λειτουργεί όταν επί Κρητικής Πολιτείας ιδρύθηκαν στα χωριά Δημοτικά Σχολεία.

Ο παλαιός ναός

Ο νέος ναός κατά τα πρότυπα του Αγίου Όρους

Μονή Αγίου Παντελεήμονα στο Φόδελε

το καθολικό

η είσοδος

το ερειπωμένο ηγουμενείο

Σύμφωνα με την παράδοση, η μονή χτίστηκε το δεύτερο μισό του 17ου

αιώνα (μεταξύ 1660 -70) από τρεις μοναχούς του Αγίου Αντωνίου στους Γαληνούς, μετά την καταστροφή της μονής τους από πειρατές. Βρίσκεται στα όρια του Δήμου Τυλίσου, ένα περίπου χιλιόμετρο πριν το Φόδελε, σε μια περιοχή με πυκνή άγρια βλάστηση. Είναι φρουριακού τύπου και περιβάλλεται από τείχος. Δίπλα από την πύλη υπάρχει εντοιχισμένη, μαρμάρινη επιγραφή με χρονολογία 1677 (η ίδρυση της μονής τοποθετείται λίγα χρόνια πιο πριν) και στο υπέρθυρο επιγραφή με χρονολογία 1861 (τότε έγινε μεγάλη ανακαίνιση από τον ηγούμενο Νεόφυτο Πεδιώτη). Έξω από τη μονή, 100 μέτρα δυτικά της εισόδου, σώζεται θολωτή δεξαμενή νερού (χτίστηκε το 1866 όπως μαρτυρεί η εντοιχισμένη επιγραφή), με μια παλιά κρήνη μπροστά της. Σήμερα στον  Άγιο Παντελεήμονα ζει μόνο ένας μοναχός.

Το μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα είχε πάντα ανοιχτές τις πόρτες του στους επαναστάτες και γι’  αυτό υπέστη επανειλημμένα καταστροφές από τους Τούρκους. Το 1824, λεηλατήθηκε και καταστράφηκε από τους Τουρκοαιγυπτίους του Χουσεϊν. Το δεύτερο χρόνο της επανάστασης του 1866, πυρπολήθηκε από τους άνδρες του Ρεσίτ Εφέντη. Ωστόσο, στη μεγαλύτερη καταστροφή της μονής οι Τούρκοι δεν είχαν καμία ανάμειξη. Το 1972, κατεδαφίστηκαν το ηγουμενείο και όλα τα κελιά των μοναχών, πλην δύο. Λέγεται ότι ο λόγος που υπαγόρευσε αυτή την ενέργεια ήταν η  προσδοκία ανεύρεσης θησαυρού, που πιστευόταν ότι ήταν θαμμένος στα θεμέλια της μονής. Ο σεισμός της 11ης Ιανουαρίου 2006 τα αποτελείωσε. 

Μονή Γοργολαΐνι(η)

Η μονή του Αγίου Γεωργίου του Γοργολεήμονος βρίσκεται σε υψόμετρο 480 μέτρων κοντά στο χωριό Κάτω Ασίτες, και ήταν αυτή που επιβίωσε περισσότερο από τα υπόλοιπα μοναστήρια της περιοχής, κατά τις διάφορες επαναστάσεις την περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Αποτελεί ένα σημαντικό μοναστήρι που υπάρχει τουλάχιστον από τα χρόνια της Ενετοκρατίας. Η αρχαιότερη μνεία της ανάγεται τον 14ο αιώνα. Το καθολικό είναι αφιερωμένο στον ʼγιο Γεώργιο ο ναός του οποίου αποπερατώθηκε το 1627.
Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας υπήρξε κέντρο επαναστατικών κινημάτων, αλλά και εξαιρετικό θέρετρο με τεράστιες βελανιδιές που καλύπτουν ένα μεγάλο τμήμα του περιβόλου (δύο από τα δέντρα αυτά, ο πλάτανος και το κυπαρίσσι, έχουν κριθεί «διατηρητέα μνημεία της φύσης»). Καθώς η μικρή μοναστική κοινότητα επιμένει να μη χρησιμοποιεί μικρόφωνα και ηλεκτροφωτισμό στην εκκλησία, οι λειτουργίες και οι εσπερινοί εδώ, διατηρούν την αυθεντικότητα του παρελθόντος. ʼξιο αναφοράς είναι το παλιό ξυλόγλυπτο τέμπλο, έργο λαϊκής εκκλησιαστικής ξυλογλυπτικής του 19ου αιώνα ενώ τα παλιά κελιά έχουν αντικατασταθεί, καθώς στη μονή λειτούργησε για χρόνια κατά τη δεκαετία του 1960 η παιδική κατασκήνωση της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης.
Στο περίβολο του μοναστηριού μπορεί να δει κανείς την προτομή του γενναίου οπλαρχηγού Φραγκιά Μαστραχά ο οποίος σε ηλικία 75 ετών, σκοτώθηκε το 1868 σε μάχη εναντίον των Τούρκων στις Ασίτες. Επίσης, στην κρήνη της μονής υπήρχε ένα μαρμάρινο λιοντάρι, από την εποχή της Ενετοκρατίας, το οποίο όμως κλάπηκε το 1990.

Μονή Καλλέργη

Με την ίδρυση της ενάτης Μητροπόλεως -στις 20/1/2001- της Εκκλησίας της Κρήτης, (υπ' αριθμό 1047/2000 Πατριαρχικό και Συνοδικό τόμο), η Ιερά Μονή Καλλέργη ανήκει διοικητικά στη Νέα Μητρόπολη Αρκαλοχωρίου, Καστελλίου και Βιάνου.
Η Μονή Καλέργη είναι αφιερωμένη στον  Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Βρίσκεται νοτιοανατολικά του χωριού Σμαρίου και νοτίως της κορυφής των Βουκολιών, σε απόσταση δύο χιλιομέτρων από το Καστέλλι.

Κτίστηκε πριν από μια εκατονταετία. Όπως αναφέρει ο Μενέλαος Παρλαμάς το 1949 το μέρος ήταν κατάλληλο για την ίδρυση μονής. Στην κορυφή των Βουκολιών όπου βρίσκεται η εκκλησία του Προφήτη Ηλία, σώζονται ερείπια παλαιών κελιών, που προδίδουν την ύπαρξη μονής, όπου διέμενε ο «μέγας διδάσκαλος Ιωσήφ Βρυένιος» όταν ήλθε στην Κρήτη τα τέλη του 14^ου αιώνα.
Το μοναστήρι ανήκε στην ιερά μονή Βιδιανής, του Οροπεδίου Λασιθίου και αγοράστηκε από τον Ηγούμενο Μεθόδιο Περάκη το 1879.  Η μονή ανακαινίστηκε το 1912, από τον αρχιμανδρίτη Νικηφόρο Βεληβασάκη και τη μοναχή Ευλαμπία Δολαψάκη, σύμφωνα με επιγραφή που υπάρχει στο Κωδωνοστάσιο, διατηρώντας αρχιτεκτονικά στοιχεία παλαιότερων εποχών. Πάντως κατά την προφορική παράδοση υπήρχαν και παλαιότερα μοναχοί στο μοναστήρι, το οποίο κατά τον Ι. Μ. Καραβαλάκη χτίστηκε στα ερείπια παλαιότερης μονής.
Μετά τον θάνατο των ανακαινιστών της, το 1938, η μονή εγκαταλείφθηκε για 50 περίπου χρόνια. Ξαναλειτούργησε το 1988 με την έλευση του Αρχιμανδρίτου Ιεροθέου Αλεξάκη. Σήμερα η μονή ανακαινίζεται με τη βοήθεια του Συλλόγου «Φίλοι της Μονής Καλλέργη». Το κεντρικό κτήριο έχει επισκευαστεί.Το θολωτό τμήμα της ΝΔ πλευράς έχει μετατραπεί σε τράπεζα.

Υπάρχει και ένα παρεκκλήσι, που είναι αφιερωμένο στους Κρήτες Νεομάρτυρες (οι οποίοι μαρτύρησαν επί Τουρκοκρατίας) και εξυπηρετεί στις νυχτερινές ακολουθίες. Η νεότερη εκκλησία είναι κτισμένη έξω από τον περίβολο της μονής και είναι αφιερωμένη στον Αγ. Γεώργιο και στον Αγ. Σπυρίδωνα.

Μονή του Αγίου Νικολάου στο Ζαρό

Η εκκλησία της Μονής Αγίου ΝΙκολάου στην Ζάκρο

Νότια από το χωριό Ζαρός, στο φαράγγι του Αγίου Νικολάου βρίσκεται το ομώνυμο μοναστήρι με τη Βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Νικολάου που περιέχει τοιχογραφίες και τη Βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Ευθυμίου που είναι χτισμένη σε σπηλιά κι έχει τοιχογραφίες και μια επιγραφή του 1438. Η πεζοπορία ως τον Άγιο Ευθύμιο διαρκεί περίπου 45 λεπτά.

Μονή Βροντισίου                        

  

η κρήνη  έξω από τη Μονή

        Ο ναός

Το μοναστήρι Βροντισίου -14ου αι. υπήρξε σπουδαίο κέντρο μοναχισμού και πνευματικής καλλιέργειας στα τελευταία χρόνια της Βενετοκρατίας. Διατηρήθηκε και ύστερα από την τουρκική κατάκτηση, μέχρι που η εκκλησία και 10 κελιά καταστράφηκαν στην επανάσταση του 1866. Στην εκκλησία διατηρούνται τοιχογραφίες, όλες από το 14ο αιώνα. Στην είσοδο του μοναστηριού σώζεται επίσης μαρμάρινη κρήνη από το 15ο αιώνα, με ανάγλυφες παραστάσεις του Θεού, του Αδάμ και της Εύας και τέσσερις φιγούρες που συμβολίζουν τα ποτάμια του Παραδείσου και συγχρόνως αποτελούν στόμια από τα οποία τρέχει το νερό.

Αγία Μονή Βιάννου

 

Το μοναστήρι της Αγίας Μονής βρίσκεται περίπου 60km νοτιοανατολικά του Ηρακλείου. Η πρόσβαση γίνεται μέσω σύντομου χωματόδρομου που ξεκινάει από την Άνω Βιάννο και διέρχεται μέσα από ένα κατάφυτο τοπίο.

Το μοναστήρι λειτουργεί ως ανδρική μονή και είναι μικρό και πολύ παλαιό. Το καθολικό της Αγίας Μονής, με την επιβλητική θύρα του, είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου (15 Αυγούστου). Γύρω από το καθολικό υπάρχουν τα κελιά των μοναχών.

Δεν είναι γνωστή η ακριβής ημερομηνία κτίσεως της, αλλά κατά την παράδοση κτίστηκε από τρεις Κύπριες μοναχές, οι οποίες αρχικά έχτισαν την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου στον Κερατόκαμπο αλλά λόγω των πειρατικών επιδρομών, αναγκάστηκαν να καταφύγουν στην ενδοχώρα, όπου και έκτισαν την Αγία Μονή στη σημερινή της θέση. Επίσης λέγεται ότι η μία από τις μοναχές ίδρυσε την Παναγία την Κεραλιμενιώτισα.

Απεζανές

Η Ιερά Μονή Απεζανών ήκμασε τα τελευταία χρόνια της Ενετοκρατίας και συνέχισε την ακμή της επί Τουρκοκρατίας έχοντας πολλά μετόχια-εξαρτήματα, ελάχιστα από τα οποία διατηρεί σήμερα. Ηγούμενος της Μονής υπήρξε ο Μελέτιος Συρίγος, γνωστός για το ορθόδοξο φρόνημα και τους αντιπαπικούς του αγώνες για τους οποίους και κυνηγήθηκε σκληρά από το Λατίνο Αρχιεπίσκοπο Κρήτης και τους Ενετούς.

Η Μονή υπήρξε το μεγαλύτερο ανθενωτικό-αντιπαπικό κέντρο της Κρήτης. Υπήρξε κέντρο γραμμάτων και Θεολογίας, αλλά από την εποχή της Τουρκοκρατίας έγινε αγροτικού χαρακτήρα. Η εθνική της προσφορά υπήρξε μεγάλη καθώς και καταστροφές που υπέστη. Το καθολικό είναι τρίκλιτη βασιλική και τιμάται στη Θεία Μεταμόρφωση, στον Άγιο Αντώνιο και στους τρεις Ιεράρχες. Η Μονή πανηγυρίζει τον προστάτη της Άγιο Αντώνιο.

Ιερά Μονή Κουδουμά

Η Ι. Μονή Κουδουμά επανιδρύθηκε στο τέλος του 19^ου αιώνος από του αυταδέλφους Παρθένιο και Ευμένιο, αδελφούς της Ι. Μονής Οδηγήτριας. Αναζητούσαν ησυχαστικό χώρο για περισσότερη άσκηση. Οι Άγιοι Πατέρες βρήκαν μικρό σπηλαιώδη Ναό και υπολείμματα παλαιών κτιρίων του 14^ου αιώνος στην παραλία του Κουδουμά. Η αγιότητα του βίου των και τα θαύματα τους βοήθησαν στην γρήγορη δημιουργία μιας αδελφότητας και την αναγνώριση της Μονής σε προσκύνημα, το οποίο μέχρι σήμερα ευλαβούνται οι πιστοί.

Το καθολικό της Ι. Μονής τιμάται στην Κοίμηση της Θεοτόκου και συγκεντρώνει πλήθος προσκυνητών το δεκαπενταύγουστο καθώς και στις 10 Ιουλίου, ημέρα της ι. μνήμης των Αγίων Πατέρων των κτητόρων της Μονής.

Ιερά Μονή Οδηγητρίας 

Η Μονή Οδηγήτριας βρίσκεται πάνω στον ορεινό όγκο των Αστερουσίων Ορέων που αποτελούν το «Αγιον Όρος» της Κρήτης, αφού υπήρξαν η κοιτίδα του Χριστιανισμού (Καλοί Λιμένες) και σ` αυτά αναπτύχθηκε πλούσια μοναστική – ασκητική παράδοση με κέντρο το Αγιοφάραγγο.

Ιδρύθηκε το 14^ον αιώνα και σχετίζεται με την οικογένεια των Καλλέργηδων στους οποίους ανήκε.

Στην Μονή υπάγονται και πλήθος ερημητηρίων, αλλά και εξωκκλησίων με αξιόλογες τοιχογραφίες. Η εθνική αντιστασιακή ιστορία της Μονής αρχίζει ήδη από το 17^ο αιώνα επί ηγουμενίας Ιωσήφ, όταν εισέβαλαν οι Τούρκοι στην Κρήτη.

Πριν από την επανάσταση του 1821, η Μονή ήταν καταφύγιο των Χαΐνηδων. Μάλιστα ο γνωστός Ξωπατέρας ήταν χαινης αδελφός της Μονής με το όνομα Ιωάσαφ. Το 1884 γίνεται με Πατριαρχικό Σιγίλλιο Σταυροπηγιακή Μονή. Το 1866 κατά την επανάσταση και επί ηγουμενίας Γερασίμου Μανιδάκη η Μονή ανέπτυξε μεγάλη εθνική δραστηριότητα. Σ` αυτή τη Μονή υπάγεται και το προγενέστερο αυτής μοναστικό κέντρο των Αγίων Ευτυχιανών όπου κατά την παράδοση ετάφησαν οι Άγιοι Ευτύχιος, Ευτυχιανός και Κασσιανή οι αυτάδελφοι. Αδελφοί της Μονής υπήρξαν και οι Άγιοι αυτάδελφοι Παρθένιος και Ευμένιος, οι κτήτορες της Ιεράς Μονής Κουδουμά.

Το καθολικό της Μονής τιμάται στη Παναγία και τους Αγίους Αποστόλους.